Ehtiyyatda olan zabit Vasif RAMAZANOVUN FƏNN KURİKULUMU VƏ VƏTƏNPƏRVƏRLİK BLOGUNA XOŞ GƏLMİSİNİZ!
Gənclərin Çağırışaqədərki  Hazırlığı fənninin tədrisinə dair proqram 
Giriş
Gənclərin Çağırışaqədərki Hazırlığı fənni Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin təsdiq etdiyi 2014/2015-ci il tədris planına əsasən hal-hazırda ümumtəhsil məktəblərinin X-XI siniflərində həftədə 2 saat tədris olunur.
Təhsil Nazirliyinin 13.04.2015-ci il tarixli, 46-14-2163/17 nömrəli məktubunda fənnin qoşa saatla tədrisi təklif edilir.
 Gənclərin Çağırışaqədərki Hazırlığı fənnin qoşa saatla tədrisi təlim-tədris bazasının dərsə hazırlanması, təhlükəsizlik qaydalarının şagirdlərə çatdırılması edilməsi və şagirdlərin bu sahədə təlimatlandırılmaları jurnalın imzalanması, təlim nöqtələrində təhlükəsizliyə və təlimin gedişatına nəzarət edəcək şagirdlərdən ibarət təlimatçıların təlimatlandırlması, dərsin sonunda araşdırmaların aparılmasına imkan yaradacaqdır.
Əziz müəllimlər! Sizə təqdim edilən Gənclərin Çağırışaqədərki Hazırlığı fənnin qoşa saatla tədrisinə dair yeni proqram layihəsi mövcud dövlət  proqramı əsasında hazırlanmışdır. Proqram hazırlanarkən məzmunda nəzərə çarpacaq mühüm dəyişikliklər aparılmamış, mövzuların məntiqi ardıcıllığı nəzərə alınaraq bir sıra mövzular birləşdirilmiş, bir neçə yeni mövzular da əlavə edilmişdir. Yeni  mövzuların əlavə edilməsi müharibə şəraitində yaşamağımız, dünyanı bürümüş qarşıdurmalar zərurətindən yaranmışdır. Eyni zamanda, şagirdlərə sağlam həyat tərzinə dair bilik və bacarıqların verilməsi də məqsədəuyğun hesab edilmişdir.
Proqramda mövzuların geniş şərhi verilmişdir. Bu şərhlər yeni proqramla işləyəcək müəllimlərə metodik istiqamət xarakteri daşıyır.
Yeni proqram hərbi rəhbərlərdən işə məsuliyyətlə, yaradıcı yanaşmağı, yüksək professional hazırlıq, öz üzərində daim çalışmağı, bilik və bacarıqlarını təkmilləşdirməyi tələb edir. Bu günün hərbi rəhbəri innovativ müəllim olmalı, müasir təlim  texnologiyalarından, İKT-dən, internet resurslarından geniş istifadə etmək bacarıqlarına yiyələnməlidir.
Proqrama daxil edilmiş bir sıra mövzuların mövcud dərsliklərdə öz əksini tapmaması ciddi narahatlıq doğurmamalıdır. Həmçinin bu proqram üzrə yeni dərsliklərin  yaradılmasına da ehtiyac duyulmur. Müasir texnologiyalar əsrində müəllim öz səy və bacarıqlarından, yerli şəraitdən, texniki və əyani təlim vasitələrindən, internet resurslarından, fənnə aid müxtəlif ədəbiyyatlardan, o cümlədən ölkəmizdə çap olunan “Hərbi Bilik” jurnalından istifadə etməklə dərsləri təşkil edə bilər.
Proqramda hər iki sinif üzrə ilin sonunda nəzarət məşğələləri nəzərdə tutulmuşdur ki, məqsəd şagirdlərin etik davranışlarına, nitq mədəniyətinə dair il ərzində qazandıqları bacarıqları qiymətləndirilməkdir .
Proqramda edilmiş dəyişikliklərlə bağlı izahlar
X sinif
Mövcud proqramda ilk mövzu olan “Giriş”in adı dəyişdirilərək “GÇH fənninin əhəmiyyəti, məqsəd və vəzifələri” adlandırılmışdır. Müəllim bu fənni ilk dəfə öyrənəcək şagirdlərə fənnin tədrisini zəruri edən səbəbləri açıqlamalı, fənnin tədrisinin məqsəd və vəzifələrini, eləcə də normativ-hüquqi sənədlərin də əsas müddəalarını izah etməlidir.
“Dövləti müdafiənin əsasları” bölməsinin “Hərb tariximiz, Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin yaranma tarixi” mövzusunun tədrisi zamanı Azərbaycanın hərb tarixinə  daha geniş prizmadan yanaşaraq şagirdlərin diqqətini 1918-ci ildə ADR-in yaranması ilə bağlı ordu  quruculuğuna, Gülüstan, Türkmənçay, Gümrü müqavilələri, eləcə də  hərb tariximizi əhatə edən digər vacib tarix faktlara yönəltməlidir.
“Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin strukturu, qoşun növləri və başqa silahlı birləşmələr” mövzusunun tədrisi zamanı təkcə qoşun növlərindən deyil, Azərbaycan Silahlı Qüvvələrininnin strukturundan da bəhs edilməlidir.
“Dövlət və Hərbi atributlarımız. Hərbi mərasimlər. Döyüşlərdə və xidmətdə fərqlənməyə görə təltiflər, orden və medallar” mövzusu  dəyişdirilərək belə ifadə edilmişdir: ”Dövlət və hərbi atributlarımız. Hərbi mərasimlər. Döyüşdə və xidmətdə fərqlənməyə görə təltiflər, orden və medallar”.
“Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Nizamnamələri” bolməsinin üç mövzusu birləşdirilərək “Hərbi qulluqçular və onlar arasında qarşılıqlı münasibətlər” adlandırılmışdır. Bu mövzuda hərbi qulluqçuların ümumi vəzifələri, hərbi rütbələr, fərqlənmə nişanları, qarşılıqlı tabelilik, əmr və sərəncamların verilməsi və yerinə yetirilməsi, hərbi salamvermə, hərbi nəzakət və davranış qaydalarının öyrədilməsi nəzərdə tutulmuşdur.
“Sıra hazırlığı” bolməsində mövzular sıra təliminin xüsusiyyətlərinə əsasən və məntiqi ardıcıllıqla siniflərə bölünmüş, Silahlı Qüvvələrin sıra nizamnaməsində olan “Baş geyimsiz hərbi salamvermə” daxil edilmişdir.
“Taktiki hazırlıq” bölməsində taktiki hazırlıq dərsləri 11 saatdan 16 saata artırılmışdır. ”Motoatıcı manqanın təşkili və döyüş imkanları” mövzusunun tədrisinə 1 saat deyil, 2 saat ayrılmışdır. Bu mövzunun tədrisi zamanı silahların məhvetmə imkanlarını və düşmənin hərəkət xarakterini nəzərə alaraq, relyefə uyğun hücum və müdafiə taktikasının praktik, əyani vəsaitlər və müharibələrdən fraqmentlər nümayiş etdirməklə izah (məsələn qumbaraatanın zirehli texnikanın hücum etmə ehtimalı çox olan istiqamətdə yerləşdirilməsi) edilməli, mövzuların tədrisi zamanı yeni təlim metod və üsullarından istifadə etməklə izahlı şəkildə şərhi verilməli, elementlərlə göstərilməli, əvvəlcə tək-tək, sonra isə manqalar və yaxud tağım (qruplar və ya sinif) şəklində elementlərlə yerinə yetirilməlidir.
“Silahlar və atəş hazırlığı” bölməsinin tədrisi zamanı Kalaşnikov avtomatı ilə yanaşı, ona aid patronlar haqqında da bilgilərin verilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Bu bölmədəki yeniliklərdən biri də praktik əhəmiyyətli “Pnevmatik silahdan praktik atəş tapşırığının yerinə yetirilməsi”mövzusunun tədrisinin planlaşdırılmasıdır. Atəş tapşırığının yerinə yetirməsi ilə bağlı şagirdlərdə vərdişlərin formalaşdırılması bu fənnin tədrisi qarşısında duran ən mühüm tələblərdən biri olduğundan həmin mövzuya həm X, həm də XI sinifdə 4 saat vaxt ayrılmışdır.
“Hərbi topoqrafiya” bölməsində “Hərbi topoqrafiya”üzrə mövzuların nəzəri müstəvidən əməli müstəviyə yönəldilmişdir, yəni ərazidə tədrisi nəzərdə tutulmuşdur.
“Təhlükəsizlik və fövqaladə hallarda insanların mühafizəsi” bolməsində terrorizmin fövqəladə hallardan biri kimi tədrisi nəzərdə tutulmuşdur. Sosial-siyası fəlakət olan terror haqqında şagirdləri düzgün və faktlarla məlumatlandırmaq, onun həqiqi mahiyyətini açıqlamaq günün ən zəruri tələblərindən biridir.
  XI sinif
“Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Nizamnamələri” bölməsində. ”Bölüyün sutkalıq növbətçilıyi” mövzusunun tədrisi zamanı xidməti silahlar, eləcə də gün növbətçisinin vəzifələri haqda bilgilərin verilməsi mövzunun tamlığını təmin edir.
Əsgərin maşınlarda və maşınların yanında düzülüş zamanı hərəkətinin əməli əhəmiyyətə malik bacarıq olduğunu nəzərə alaraq,  “Sıra hazırlığı” bolməsinə onun mövzu kimi daxil edilməsi məqsəduyğun hesab edilmişdir.  
“Taktiki hazırlıq” bölməsinə hava hücumu müasir ümumqoşun döyüşünün əsas və mühüm elementlərindən biri olduğundan “Hava hücum vastələrilə mübarizə” mövzusu əlavə edilmişdir.
“Silahlar və atəş hazırlığı”bölməsinə Manqanın silahlanmasına daxil olan atıcı silahlar, snayper tüfənginin taktiki-texniki xüsusiyətləri, Kalaşnikov pülemyotunun taktiki-texniki xüsusiyətləri, qumbaraatanın taktiki-texniki xüsusiyətləri, anqaya təhkim olunmuş zirehli və başqa maşınlardan, onların silahlarından hərtərəfli istifadə qaydaları və s. yeni mövzular əlavə edilmişdir. Bu mövzuların proqrama əlavə edilməsində məqsədi şagirdlərə ən kiçik taktiki bölmə olan manqa səviyyəsində bilik və bacarıqların verilməsi prosesində manqanın silahlanmasına daxil olan atıcı silahlar haqqında bilik və bacarıqlar verməkdən ibarətdir.
“Tibbi biliklərin əsasları” bölməsində ”Yoluxucu və infeksion xəstəliklər” mövzusunda yoluxucu və infeksion xəstəliklər, yaranma səbəbləri, növləri, ilkin əlamətləri və xəstəliklərə qarşı qabaqlayıcı, profilaktik tədbirlərlə yanaşı, müasir dövrdə gənclərin həyat tərzini nəzərə alaraq sağlam həyat tərzi, zərərli vərdişlər və onların insan orqanizmi üçün yarada biləcəyi təhlükələr haqqında da məlumatların verilməsi məqsədəuyğun hesab edilmişdir.



Gənclərin çağrışaqədərki hazırlığı fənni üzrə həftədə 1 qoşa saata dair təxmini illik planlaşdırma  nümunəsi

                                                    X sinif
                                           
I. Dövləti müdafiənin əsasları – 8 saat
         1. G. Ç. H fənninin əhəmiyyəti məqsədi və vəzifələri-          2saat
         2. Hərb tariximiz, Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin yaranma tarixi – 2 saat
3. Azərb. S/Q-nin strukturu, qoşun növləri və başqa silahlı birləşmələr – 2 saat
4. Dövlət və Hərbi atributlarımız.  Hərbi mərasimlər . Döyüşlərdə və xidmətdə fərqlənməyə görə təltiflər, orden və medallar – 2 saat
II. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Nizamnamələri – 6 saat
    1. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Nizamnamələri - 2 saat 
2. Hərbi qulluqçular və onlar arasında qarşılıqlı münasibət, onların ümumi vəzifələri, hərbi rütbələr, fərqlənmə nişanları rəislər və tabe olanlar, əmr  və  sərəncamların  verilmə  qaydaları, rəğbətləndirmə və intizam cəzaları – 2 saat
   3.Əsgərin vəzifələri- 2 saat
III. Sıra hazırlığı – 6 saat
  1. Sıralar və onların idarə edilməsi -2 saat
  2. Silahsız sıra üsul və hərəkətləri -2 saat
3.Yerində və hərəkətdə silahsız, baş geyimli və baş geyimsiz  əsgəri salamvermə, Sıradan çıxma,sıraya   qayıtma, rəisə yanaşma və ondan uzaqlaşma -2saat
 IV. Taktiki hazırlıq – 16 saat
         1. Müasir ümumqoşun döyüşü – 2 saat
         2. Motorlaşdırılmış atıcı manqanın təşkili və döyüş imkanları - 2saat  
         3. Manqanın idarə edilməsi – 2 saat
         4. Motoatıcı manqanın yürüş və döyüş nizamı – 2 saat
         5. Əsgərin döyüşdə hərəkəti – 2 saat
         6. Döyüşdə əsgərin vəzifələri – 2 saat
         7. Hücumda əsgərin hərəkəti – 2 saat
         8   Müdafiədə əsgərin hərəkəti – 2 saat
V. Silahlar və atəş hazırlığı – 12 saat
1. Kalaşnikov avtomatının quruluşu, hissə və mexanizmlərinin işi.təyinatı və ona            aid Patronların quruluşu və təyinatı – 2 saat           
2. Avtomatın təmizlənməsi,yağlanması və saxlanması. Avtomata baxış keçirilməsi və onun atışa hazırlanması – 2 saat
3. Atışın əsasları. Traektoriyanın elementləri, üzaqlığın təyin edilməsi, minlik            formulasının tətbiqi– 2 saat
4.Atıcı silahlardan atəşin aparılması zamanı texniki təhlükəsizlik qaydaları-2saat
        5.Pnevmatik silahdan proktik atəş tapşırığının yerinə yetirilməsi-4 saat
VI. Hərbi topoqrafiya – 6 saat
         1.Xəritəsiz ərazidə səmtləşmə (qütblərin təyin edilməsi).– 2 saat
2. Azimut istiqamətində hərəkət( yerli əşyalar vastəsilə maqnit azimutunun təyin              edilməsi – 2 saat.
3.Topoqrafiq xəritələr – 2saat.
VII.Təhlükəsizlik və fövqaladə hallarda insanların mühafizəsi – 12 saat
          1. Mülki müdafiə onun təyinatı və əsas tapşırıqları.Fövqaladə hallar və onların  
           təsnifatı – 2 saat                 
       2. Fövqəladə hadisələr zamanı əhalinin davranış qaydaları  – 2 saat
          3. Təbii fəlakətlər və onların qısa xarakteristikası – 2 saat
         4. Texnogen xarakterli hadisələr və onların qısa xarakteristikası – 2 saat.
          5.Siyasi xarakterli hadisələr.Terrorizm. -  2 saat.
         6.Xəbərdarlıq siqnalları – 2 saat  

          Nəzarət məşğələsi – 2 saat


cəmi: 68 saat

XI  sinif

I. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin nizamnamələri - 4 saat
         1. Bölüyün  sutkalıq növbətçliyi – 2 saat
          Bölük, batareya növbətçisinin və gün növbətçilərinin vəzifələri.
         2. Saatdarın vəzifəsi və hərəkəti.  Post və onun təchizatı  – 2 saat
II. Sıra hazırlığı – 8 saat
         1.Sıra  üsulları və silahlı sıra hərəkətləri– 2 saat
          2.Silahla yerişdə və yerində əsgəri salamvermə-2saat
  3.Manqanın düzülüşü, açıq sıra , hərəkət üçün düzülüş -2 saat
  4.Əskərin maşınlarda və maşınların yanında düzülüş zamanı hərəkəti-2saat
III. Taktiki hazırlıq – 14 saat
1.     Tanklarla və zirehli maşınlarla mübarizə –2saat
2.  Hava hücum vastələrilə mübarizə -2 saat
         3.  Mühəndis maneələri – 2 saat
         4.  Manqanın mövqeyinin mühəndis təchizatı – 4 saat       
     5. Döyüş təminatı(kəşfiyyat, mühəndis təminatı, maskalanma, mühafizə, kimyəvi
         təminat,  kütləvi qırğın silahlarından mühafizə. – 4 saat
 IV. Silahlar və atəş hazırlığı – 16 saat
         1. Manqanın silahlanmasına daxil olan atıcı silahlar – 2 saat
         2.  Snayper tüfənginin taktiki texniki xüsusiyətləri– 2 saat
         3. Kalaşnikov pülemyotunun taktiki texniki xüsusiyətləri – 2 saat
          4. Kalaşnikov əl pülemyotunun taktiki texniki xüsusiyətləri – 2 saat
          5.Qumbaraatanın taktiki texniki xüsusiyətləri – 2 saat
   6. Qəlpələnən əl qumbaraları onların taktiki texniki xassələri, atəş üsulları–2 saat
           7. Pnevmatik silahdan proktik atəş tapşırığının yerinə yetirilməsi-4 saat
V. Təhlükəsizlik və fövqəladə hallarda insanların mühafizəsi - 10 saat
         1. Nüvə silahı – 2 saat
         2. Kimyəvi silah – 2 saat
         3. Bakterioloji (bioloji) silah – 2 saat.
         4. Kütləvi mühafizə qurğuları – 2 saat.
           5.Fərdi mühafizə vastələri – 2 SAAT.   
VI. Tibbi biliklərin əsasları – 12 saat
         1. İlk tibbi yardımın ümumi qaydaları – 2 saat
         2. Qanaxmalar zamanı ilk tibbi yardım – 2 saat
          3. Yaralanmalar zamanı ilk tibbi yardım-2saat
         4. Sınıqlar zamanı ilk tibbi yardım - 2 saat
         5. Yoluxucu və infeksion xəstəliklər  – 2 saat
6. Yanıq, günvurma, donvurma  zəhərlənmə və ilanvurma zamanı ilk tibbi yardım  
    qaydaları – 2 saat.
7.Sağlam həyat tərzi – 2 saat.
          Nəzarət məşğələsi – 2 saat
cəmi: 68 saat.


Gənclərin çağrışaqədərki hazırlığı üzrə mövzuların şərhi.
                                                    X sinif
                                                          I.Dövləti müdafiənin əsasları – 8 saat
1. G. Ç. H fənninin əhəmiyyəti məqsədi və vəzifələri - 2saat
Yeniyetmələrin vətənpərvər ruhda tərbiyəsi, onların Silahlı Qüvvələrdə xidmətə hazırlanması, fənnin tətbiq dairəsi, fənnin tədrisini zəruri edən amillər, etnik, dini, ərazi iddiası, zəminində baş verə biləcək münaqişələr, təbii, texnogen və müharibə xarakterli fəlakətlər zamanı hərəkət, tibbi bilik və bacarıqlar, fənnin təlim istiqamətləri, ordu sıralarında xidmət, vətənpərvərlik, fənnin tədrisini tənzimləyən rəhbəredici dövlət sənədləri.
2. Hərb tariximiz, Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin yaranma tarixi–2 saat
Azərbaycan VII-IX əsrlərdə, Azərbaycan xalqı və birinci dünya müharibəsi, ikinci düya müharibəsində Azərbaycan Respublikasının rolu, Azərbaycan milli diviziyaları, birinci və ikinci dünya müharibəsində iştirak etmiş Azərbaycanlı görkəmli şəxsiyyətlər və qəhrəmanlar, Azərbaycan demokratik cümhuriyyətinin yaranması, ordu quruculuğu, Azərbaycan cühuriyyət ensklopediyasına istinadən Gülüstan, Türkmənçay, Gümru müqavilələri və başqa hərb tariximizi əhatə edən tarixi faktlar, Azərbaycan sovetlər birliyinin tərkibində, birinci qarabağ müharibəsi, müstəqilliyimiz, orqu quruculuğu və Heydər Əliyev,ordumuzun inkişaf yolu.
3. Azərbaycan Silahlı Qüvvələrininnin strukturu, qoşun növləri və başqa silahlı birləşmələr – 2 saat
Azərbaycan  Silahlı Qüvvələrininnin təyinatı, qoşun növləri, onların təyinatı, bölmələrin aşağıdan yuxarı adı, stukturu, təyinatı. Başqa silahlı birləşmələr onların təyinatı quruluşu(Daxili Qoşunlar, Sərhəd Xidməti, Mülki Müdafiə, Milli Qvardiya). Milli təhlükəsizliyin təmin olunmasında Silahlı Qüvvələrin rolu, dövlətdə və cəmiyətdə ordunun yeri.
4. Dövlət və Hərbi atributlarımız.  Hərbi mərasimlər . Döyüşlərdə və xidmətdə fərqlənməyə  görə təltiflər, orden və medallar – 2 saat
Dövlət və hərbi atributlarımız, Dövlət və hərbi atributlarının rəmzi mənası, yaranma tarixləri, dövlətçiliyimiz tarixində qəbul olunmuş atributlar haqqında məlumat(dəyişdirilmiş bayraq və gerblərvə.s), Azərbaycan Silahlı qüvvələrinin mərasimləri, Döyüş bayrağının təqdimetmə mərasimi, Hərbi and, Hərbi Andın qəbulu  mərasimi, Silah və döyüş texnikalarının səxsi heyyətə təqdim olunması mərasimi, hərbi qulluqçuların ordu  sıralarından tərxisə və ehtiyata buraxılma mərasimləri, Rütbələrin, doyüşdə və xidmətdə fərqlənməyə görə təltifat mərasimləri, təsis olunmuş orden və medallar, onların rəmzi mənaları və kateqoriyaları.
 II. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Nizamnamələri – 6 saat
  1.Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Nizamnamələri-2saat hərbi
 Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Nizamnamələri,  Daxili xidmət nizamnaməsi, İntizam nizamnaməsi, Qaravul Qarnizon xidməti nizamnaməsi, Sira nizamnaməsi, onların təyinatı, və təsisi. Xidmətkeçmə haqqında qanun,
2.Hərbi qulluqçular və onlar arasında qarşılıqlı münasibət.Hərbi intizam. Rəğbətləndirmə və intizam cəzaları – 2 saat
Hərbi qulluqçuların ümumi vəzifələri, hərbi rütbələr, fərqlənmə nişanları rəislər və tabe olanlar, əmr  və  sərəncamların verilmə və yerinə yetirilmə  qaydaları, hərbi salamvermə, hərbi nəzakət və davranış qaydaları. Hərbi intizamın mahiyyəti və mənası, hərbi qulluqçuların hərbi nizam –intizama riayyət etmə üzrə borcları, əsgərlərə və matroslara tətbiq olunan intizam cəzaları və rəğbətləndirmələr.
3.Əsgərin vəzifələri- 2 saat
Əsgərin vəzifələri, əsgərin xidmət üzrə məsuliyyəti.

III. Sıra hazırlığı – 6 saat
1.Sıralar və onların idarə edilməsi -2 saat
Sıra və onun elementləri, açıq və hərəkət sırası, müxtəlif üsullarla sıranın idarə olunması, əsgərin düzülüşdən  qabaq və sırada vəzifələri
2.Silahsız sıra üsul və hərəkətləri -2 saat
Sıra duruşu və komandaların yerinə yetirilməsi, yerində dönmələr,hərəkət, hərəkətdə dönmələr.
3. Silahsız əsgəri salamvermə, Sıradan çıxma, rəisə yanaşma -2saat
Yerində əsgəri salamvermə, hərəkətdə hərbi salamvermə, baş geyimsiz hərbi salamvermə, sıradan çıxma və sıraya qayıtma, rəisə yaxınlaşma və uzaqlaşma.(baş geyimsiz hərbi salamvermə nizamnaməyə yeni əlavə olunub)
IV. Taktiki hazırlıq – 16 saat
1.Motorlaşdırılmış atıcı manqanın təşkili və döyüş imkanları - 2saat
PDM motoatıcı manqanın təşkili və silahları, ZTR motoatıcı manqanın təşkili və silahları, motoatıcı manqanın döyüş imkanları, manqanın tağımın tərkibində yeri, dərinıiyə və cəbhə boyu texnikalar, silahlar və səxsi heyət arsındakı məsafələr, silahların məhvetə imkanlarını və düşmənin hərəkət xarakterini nəzərə olaraq, felyefə uyğun hücum və müdafiə taktikasının proktik, əyani vəsaitlər və müharibələrdən fraqmentlər nümayiş etdirməklə izahı.(məsələn qumbaraatanın zirehli texnikanın hücum etmə ehtimalı çox olan istiqamətdə yerləşdirilməsi).Taktiki hazırlıq təlimi üzrə mözular yeni təlim metod və üsullarından istifadə etməklə izahlı şəkildə şərh edilməli, elementlərlə göstərilməli, əvvəlcə tək-tək sonra isə manqalar və yaxud tağım (qruplar və sinif) şəklində yenə elementlərlə yerinə yetirilməlidir.
2. Müasir ümumqoşun döyüşü – 2 saat
Döyüş nədir, müasir ümumiqoşun döyüşü, döyüş zərurətini yaradan amillər, ümumiqoşun döyüşünün xüsusiyyətləri, döyüşün növləri, döyüşdə istifadə olunan məhvetmə vastələri, döyüş sənətinin inkişaf tarixi.
3. Manqanın idarə edilməsi – 2 saat
Manqanın döyüş öncəsi və döyüşdə yüksək döyüş hazırlığı, bütün gücün tapşırığın yerinə yetirilməsinə istiqamətlənməsi, düşmən üzərində arasıkəsilməyən müşahidə, kəşfiyyatən təşkili, qarşılıqlı əlaqə, tapşırıqların yerinə yetirilməsinə nəzarət, manqa komandirinin döyüşün təşkili üzrə iş ardıcıllığı, manqa komandirinin döyüşdə teri.
4. Motoatıcı manqanın yürüş və döyüş nizamı – 2 saat
Motoatıcı manqanın tapşırığından, düşmənin hərəkətinin xarakterindən və ərazidən (relyefdən) asılı olaraq döyüş düzülüşünün seçilməsi, manqanın yürüş düzülüşü, manqanın döyüş düzülüşü, tapşırığın uğurla yerinə yetirilməsini təmin edən amillər, yüksək döyüş hazırlığı vəziyyəti, düşməni vaxtında üzə çıxarmaq, aktivlik, qətiyyətlilik, qərarlı və qəfil hərəkət, qüvvə və vastələrlə manevr, hərtərəfli qarşılıqlı əlaqə və gecə hərəkətedəbilmə bacarığı.
5. Əsgərin döyüşdə hərəkəti – 2 saat
Müasir döyüşdə düşmənin atəşi altında və relyefin sərtliyindən asılı olmayaraq çevik və yerli vastələrdən istifadə etməklə təhlükəsiz  hərəkət, hərəkətdə müşahidə, hərəkətdə atəş, PDM, ZTR- də hərəkət, tankda desant kimi və yaxud piyada hərəkət, piyada vəziyyətdə hərəkət üsulları, nüvə partlayışı zamanı hərəkət.
6. Döyüşdə əsgərin vəzifələri – 2 saat
Əsgərin doyüşdə vəzifələrinin müddəalarını  bilmək və dərk etmək, bu vəzifələrin yerinə yetirilməsi üçün əsgərdə olması vacib oian başlıca keyfiyyətlər (dərin bilik, ciddi hərbi təlim, döyüş ruhu və fiziki güc). Müstəqilliyimiz uğrunda əsgəri borcun yerinə yetirərkən qəhrəmanlıq nümunələri ilə yadda qalmış şəxsiyyətlərdən nümunələr.
7. Hücumda əsgərin hərəkəti – 2 saat
Manqa komandiri tərəfindən əsgərə döyüş tapşırığı, orientirlər, düşmənin sayı  (heyətin) vəziyyəti, hərəkət xarakterin, atəş mövqeləri, özünün, manqanın və tağımım tapşırığı, manqanın döyüş düzülüşündə öz yeri, hansı atəş üsulu ilə  və hansı hədəfi məhv etməli,həmlə ilə düşmənin məhv edilməsi, hərəkətdən atəş, qısa dayanmalarla atəş, əl qumbarasının atılması, süngü bıçaqla zərbə, qundaqla zərbə, manqa hansı tankın arxasınca hərəkət etməli, onun fərqlənmə nişanı, PDM, ZTR dən enmə və döyüşə açılma xətti, əngəllər və onların dəf olunma qaydaları, xəbərdarlıq siqnalları, qarşılıqlı əlaqə və hücumun başlama vaxtı.
8 Müdafiədə əsgərin hərəkəti – 2 saat
Manqa komandiri tərəfindən əsgərə döyüş tapşırığı, orientirlər, düşmənin sayı  (heyətin) vəziyyəti, düşmənin ehtimal hücum istiqaməti, hücumun vaxtı, tağımın, manqanın və əsgərin tapşırığı, döyüşün gedişində atəş mövqeyinin seçilməsi və dəyişdirilməsi, müşahidə, hava və yer hədəflərinə atəş, tağımın atəş sahəsində manqanın mərkəzləşmiş atəşə tutacağı hədəflər, xəbərdarlıq siqnalları, idarəetmə və  qarşılıqlı əlaqə üzrə hərəkət, müdafiəyə keçməyə hazır olma vaxtı, tək əsgər üçün üzanaraq atəş səngərinin qazılması və maskalanması.
V. Silahlar və atəş hazırlığı – 12 saat
1. Kalaşnikov avtomatının quruluşu, hissə və mexanizmlərinin işi. təyinatı və ona aid Patronlar – 2 saat
Kalaşnikov avtomatının təyinatı, ümumi quruluşu, taktiki texniki xarakteristikası, hissə və mexanizmlərinin quruluşu və təyinatı, hissə və mexanizmlərinin işi, hissə və mexanizmlərinin doldurulmadan öncə vəziyyəti, doldurulduqda vəziyyəti, qatarla atəş zamanı vəziyyəti, tək-tək atəş zamanı vəziyyəti, sökülüb yığılması, natamam sökülmə qaydaları, güllənin quruluşu.
2. Avtomatın təmizlənməsi,yağlanması və saxlanması. Avtomata baxış keçirilməsi və onun atışa hazırlanması – 2 saat
Kalaşnikov avtomatının təmizlənməsi, yağlanması, sökülüb və yığılması üçün ləvazimatlar. Kalaşnikov avtomatının təmizlənməsi, yağlanması, saxlanması və qorunması,baxış keçirilməsi, avtomatın və güllələrin atışa hazırlanması, atış zamanı mümkün tutulmalar və onların aradan qaldırılması, avtomat və patronlarla davranış zamanı təhlükəsizlik qaydalarına riayyət olunması.
3.Atışın əsasları. Traektoriyanın elementləri, üzaqlığın təyin edilməsi, minlik formulasının tətbiqi– 2 saat
Atəşin əsasları və qaydaları, atəşin əmələ gəlməsi, güllənin başlanğıc sürəti, silahın təpməsi, traektoriyanın yaranması, güllənin tiplərindən asılı olaraq zireh dəlmə və öldürücü gücü, düz atış və onun proktik əhəmiyyəti. Atəş zamanı qapalı, açıq və ölü bölgələr, məsafəni təyinetmə üsulları və minlik formulanın tətbiq edilməsi, nişanalma elementləri, hərəkətdə olmayan hədəflərə atış zamanı nişangahın qurulması.
4.Atıcı silahlardan atəşin aparılması zamanı texniki təhlükəsizlik qaydaları-2saat
5.Pnevmatik silahdan proktik atəş tapşırığının yerinə yetirilməsi-4 saat
Silahların təmizlənməsi, atışa hazırlanması, silahların sıfırlanması, təhlükəsizlik qaydalarının çatdırılması, atış üçün yerin və üsulun seçilməsi, təlim nöqtələrində atəş və təhlükəsizlik qaydalarının öyrədilməsi.
VI. Hərbi topoqrafiya – 6 saat
1.Xəritəsiz ərazidə səmtləşmə – 2 saat
Döyüş tapşırıqlarının yerinə yetirilməsi məqsədilə ərazini, ərazidə səmtləşmə, əraziləri dəyərləndirmə,topoqrafik xəritələrdən istifadə, onların oxunması, şəraitin qiymətləndirilməsi, müşahidənin təşkili, atəş sisteminin qurulması, döyüşdə bölmələrin idarə olunması, döyüşdə ərazinin təbii, taktiki və müdafiə xarakterli vastələrindən istifadə, müxtəlif üsullarla qütblərin istiqamətlərinin təyin edilməsi, ərazidə durduğu yeri təyinetmə ( kompas, günəşin vəziyyəti, saat və günəşə əsasən, qutb ulduzuna əsasən, yerli əşyaların əlamətlərinə əsasən).
2.Azimut istiqamətində hərəkət yerli əşyalar vastəsilə maqnit azimutunun təyin edilməsi – 2 saat
Topoqrafik xəritələr və onların xüsusiyyətləri, yerin relyefi və ərazilərin xüsusiyyətləri, maqnit azimutu və onun yerli əşyalar vastəsilə təyin edilməsi, azimutla hərəkət, kompas, göy cisimləri və yerli əşyaların əlamətləri vasitəsilə, qütblərin təyin edilməsi, yerli əşyalara istinadən durduğu yeri təyinetmə, addımı olçməklə 100 m məsafəni qoşa addım məsafəsinə çevirmə, mümkün hərəkət istiqamətində hər hansı bir obyektin azimutunu təyin etmə, təyin olunmuş (1000 m) məsafəni azimutlarla keçmə.
3.Topoqrafik xəritələr – 2 saat.
VII.Təhlükəsizlik və fövqaladə hallarda insanların mühafizəsi – 12 saat
1. Mülki Müdafiə, onun təyinatı, tapşırıqları.Fövqaladə hallar və onların təsnifatı–2 saat
Mülki Müdafiə sülh və müharibə dövründə əhalinin təhlükəsizliyini təmin edən dövlət stukturu kimi, M.M-nin stukturu, təşkili, müharibə mənşəli fövqaladə hallar, (nüvə silahının, kimyəvi silahın, bioloji və bakteriolji silahın tətbiqi) texnogen xarakterli fövqaladə hallar, təbii xarakterli fövqaladə hallar.
2. Fövqəladə hallar zamanı əhalinin davranış qaydaları, xəbərdarlıq siqnalları  – 2 saat
Radioaktiv, kimyəvi yoluxma ərazilərindədə və bakterioloji (bioloji) zədələnmə ocaqlarında əhalinin hərəkəti və davranış qaydaları.Təbii fəlakətlər zamanı əhalinin davranış qaydaları.Texnogen xarakterli fəlakətlər zamanı əhalinin davranış qaydaları. Sosial mənşəli hadisələr, sosial təhlükələr(terror). Mülki Müdafiə xəbərdarlıq siqnallarına riayyət qaydaları.
3. Təbii fəlakətlər və onların qısa xarakteristikası – 2 saat
 Təbii fəlakətlər və onların Ümumi xüsusiyyətləri, geoloji, meteoroloji, hidroloji, bioloji, kosmik və ekoloji təbii fəlakətlər, təbii yangınlar.
4. Texnogen xarakterli hadisələr və onların qısa xarakteristikası – 2 saat
Texnogen xarakterli fəlakətlərin təsnifatı, ətraf mühiti çirkləndirən və ətraf mühiti çirkləndirməyən Texnogen xarakterli fəlakətlər.
5. Sosial-siyasi xarakterli fövqəladə hadisələr və onların qısa xarakteristikası.Terrorizm. – 2 saat.
6.Xəbərdarlıq siqnalları – 2 saat

Nəzarət məşğələsi – 2 saat
cəmi: 68 saat
XI  sinif

I. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin nizamnamələri - 4 saat
1. Bölüyün  sutkalıq növbətçliyi – 2 saat
 Sutkalıq növbətçiliyin əhəmiyyəti, xidməti silahları, bölük batareya növbətçisinin sənədləri, bölük, batareya növbətçisinin və gün növbətçilərinin vəzifələri, növbəti gün növbətçisinin xidmət yeri.
2. Saatdarın vəzifəsi və hərəkəti.  Post və onun təchizatı  – 2 saat
Qaravulun təyin olunması, xidmətin təşkili, heyəti, saatdarın vəzifələri, post onun təminatı və təchizatı, saatdarın silahının vəziyyəti postun mühafizə üsulları, silahın doldurulması və boşaldılması qaydaları, qaravul nəfərinin və yaxud saatdarın postun təhvil təslimində hərəkəti, saatdarın postda hərəkəti.
II. Sıra hazırlığı – 8 saat
1.Sıra üsulları və silahlı sıra hərəkətləri, silahla yerişdə və yerində əsgəri salamver mə – 2 saat
Silahla sıra duruşu, yerində silahla sıra üsullarının yerinə yetirilməsi, silahla dönmələr və yeriş, silahla yerində və yerişdə əsgəri salamvermə, çök,uzan, döyüşə, qalx, sıçramalar, sürünmələr.
3.Manqanın düzülüşü, açıq sıra , hərəkət üçün düzülüş -2 saat
Manqanın düzülüşü, manqanın açıq və səfər sırası, manqanın mərkəzdən sola və yaxud sağa genişlənməsi və sıxlaşması, manqanın bir cərgəli sıradan iki cərgəli sıraya və ya əksinə keçməsi.
4.Əskərin maşınlarda və maşınların yanında düzülüş zamanı hərəkəti-2saat
Manqanın maşının yanında düzülüşü, maşına dolma və yerləşmə,maşından enmə və düzülüş.
III. Taktiki hazırlıq – 14 saat
1.Tanklarla və zirehli maşınlarla mübarizə –2saat
Tankların və başqa zirehli döyüş maşınlarının taktiki texniki xassələri, önların zəif nöqtələri, manqada olan zirehli maşınlar əleyhinə vasitələr, tank və zirehli maşınlar əleyhinə əl qumbarasından istifadə üsulları, qumbaraatanın müdafiədə vəhücumda yeri və ondan istifadə qaydaları.
2.Hava hücum vastələrilə mübarizə -2 saat
Müasir döyüş təyyarələrinin və vertalyotlarının döyüş xüsusiyyətləri,taktiki imkan və hərəkətləri, düşmən uçuş vasitələrinin tanınma nişanları, atıcı silahlardan alçaqdan uçan uçuş vasitələrinə atəş üsulları, döyüşdə samalyotların və vertlyotların mümkün uçuş istiqamətləri.
3. Mühəndis maneələri – 2 saat
Muhəndis maniələrinin döyüşdə rolu, partlamayan, partlayan və kombinə mühəndis maneələri, tank əleyhinə minalar, piyada əleyhinə minalar, minaların qurulması və maskalanması.
4. Manqanın mövqeyinin mühəndis təchizatı – 4 saat
Manqanın mövqeyinin mühəndis təminatı, onun əhəmiyyəti, manqa üçün səngər və  onun elemıntləri, daldalanacaq, əlqələndirici səngər, oyuq, döyüş texnikaları üçün səngər, mina partlayış maneələri, tank və piyada əleyhinə mina sahələri.
5.Döyüş təminatı–4saat
Döyüş təminatı bölmələrinin əhəmiyyəti, ayrı ayrılıqda tapşırığı. Kəşfiyyatın təşkili, mühəndis təminatı, maskalanma, mühafizə, kimyəvi təminat,  kütləvi qırğın silahlarından mühafizə.
 IV. Silahlar və atəş hazırlığı – 16 saat
1.Manqanın silahlanmasına daxil olan atıcı silahlar – 2 saat
Manqa olan (PDM,ZTR) döyüş texnikalrının silahları, döyüş tapşırığından asılı olaraq gücləndirmə vasitələri, manqanın ştat silahları, atəş sisteminin təşkili.
2.  Snayper tüfənginin taktiki texniki xüsusiyətləri– 2 saat
SVD silahının hissə və mexanizmlərinin işi, natamam sökülüb yığılması ardıcıllığı, atəş üsulları, güllələr.
3. Kalaşnikov pülemyotunun taktiki texniki xüsusiyətləri – 2 saat
Kalaşnikov pülemyotunun hissə və mexanizmlərinin işi, natamam sökülüb yığılması ardıcıllığı, ondan atəş üsulları, güllələr.
4. Kalaşnikov əl pülemyotunun taktiki texniki xüsusiyətləri – 2 saat
Kalaşnikov əl pülemyotunun hissə və mexanizmlərinin işi, natamam sökülüb yığılması ardıcıllığı, ondan atəş üsulları, güllələr.
5.Qumbaraatanın taktiki texniki xüsusiyətləri – 2 saat
Qumbaraatanın hissə və mexanizmlərinin işi, natamam sökülüb yığılması ardıcıllığı, ondan atəş üsulları, mərmilər.
6. Qəlpələnən əl qumbaraları onların taktiki texniki xassələri, atəş üsulları–2 saat
Əl qumbaralarının növləri, təyinatı və döyüş xüsusiyyətləri, qranatların hissə və mexanizmlərinin işi, qumbaranın döyüşə hazır vəziyyətə gətirilməsi, müxtəlif üsullarla və müxtəlif mövqelərdən atəş, təhlükəsizlik qaydaları.
7. Pnevmatik silahdan proktik atəş tapşırığının yerinə yetirilməsi-4 saat
Silahların təmizlənməsi, atışa hazırlanması, silahların sıfırlanması, təhlükəsizlik qaydalarının çatdırılması, atış üçün yerin və üsulun seçilməsi, təlim nöqtələrində atəş və təhlükəsizlik qaydalarının öyrədilməsi.
V. Təhlükəsizlik və fövqəladə hallarda insanların mühafizəsi - 10 saat
1. Nüvə silahı – 2 saat
Nüvə silahının xüsusiyyətləri, nüvə partlayışlarının növləri, nüvə silahının dağıdıcı qüvvələri, neytron bombasının dağıdıcı qüvvəsinin əsasları, nüvə dağıntı ocaqları, radioaktiv zəhərlənmə zonası.
2. Kimyəvi silah – 2 saat
Kimyəvi silah, onun zəhərləyici vasitələrinin xüsusiyyətləri, kimyəvi silahdan qorunma üsulları, kimyəvi zədələnmə ocaqları.
3. Bakterioloji (bioloji) silah – 2 saat
Bakterioloji (bioloji) vasitələrin xüsusiyyətləri, ondan mühafizə vasitələri, bakterioloji zədələnmə ocaqları.
4. Kollektiv mühafizə qurğuları – 2 saat.
  Kollektiv və fərdi mühafizə vastələri, əlehqazlar, respiratorlar, nəfəs yollarının qorunması üçün sadə basitələr, fərdi tibbi mühafizə vasitələri, sadə üsulla dərinin qorunması, xüsusi mühafizə geyimi.   
5. Fərdi mühafizə vastələri – 2 saat



VI. Tibbi biliklərin əsasları – 14 saat
1.İlk tibbi yardımın ümumi qaydaları – 2 saat
Xəsarət almış və ya qəfil xəstələnmiş insana həkimin gəlməsinə və yxud evakuasiyaya qədər vaxtında, sadə üsullarla məqsədyönlü ilk tibbi yardım göstərmə, qanaxmanın dayandırılmsı, yara və yanıq yerinə steril sarğı qoyma, sınıq çıxıq və əzilmə zamanı şin qoyulmsı, tənəffüsü bərpa edilməsi, ürək masajı.
2.Qanaxmalar zamanı ilk tibbi yardım – 2 saat
Kapilyar, arterial, venoz və qarışıq qanaxmalar, qanaxmanın növünün təyin edilməsi, müvəqqəti dayandırma üsulları və qaydaları.
3. Yaralanmalar zamanı ilk tibbi yardım-2saat
Yaralanma xəsarəti, bədənin müxtəlif nahiyələrindən deşilmiş, kəsilmiş, cırılmış, əzilmiş, kəsilmiş-deşilmiş və odlu silahdan alınmış yaralanmalar zamanı ilk tibbi yardım.
4. Sınıqlar  zamanı ilk tibbi yardım - 2 saat
Açıq və qapalı sınıqlar, yanıq, şok, ürəkgetmə, tokvurma zamanı ilk tibbi yardım qaydaları.
5. Yoluxucu və infeksion xəstəliklər  – 2 saat
Yoluxucu və infeksion xəstəliklərŞ onları yaradan səbəblər, növləri, ilkin əlamətləri və xəstəliklərə qarşı qabaqlayıcı, profilaktik tədbirlər. Sağlam həyat tərzi, zərərli vərdişlər və onların insan orqnizmi üçün yaradabiləcəyi təhlükələr.
6. Yanıq, ünvurma, donvurma, zəhərlənmə, ilanvurma zamanı ilk tibbi yardım qaydaları – 2 saat
Yanıq, günvurma, donvurma, zəhərlənmə, ilanvurmalar zamanı ilkin əlamətlər, qabaqlayıcı tədbirlər və evakuasiya.
7.Sağlam həyat tərzi – 2 saat

          Nəzarət məşğələsi – 2 saat

                                                                                            Cəmi: 68 saat